Phác họa thị trường điện cạnh tranh

Việc “Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không tiết giảm điện trong tháng 6/2011” sẽ chấm dứt khi thị trường điện vận hành.

Chuyện chỉ đạo không cắt điện tháng này hay tháng kia mà Bộ Công Thương liên tục đưa ra với EVN gần đây cho thấy sự “không bình thường” của mặt hàng này. Về nguyên tắc, EVN là đơn vị hạch toán kinh doanh độc lập nên phải chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của mình. Nếu thua lỗ hai năm liên tiếp, người đứng đầu sẽ bị cách chức. Tuy nhiên với các yêu cầu kiểu “không được cắt điện”, phải đảm bảo đủ điện cho nền kinh tế đến từ các cơ quan chức năng, tính tự chủ của EVN đang bị vô hiệu hóa.

Hệ quả dây chuyền

Nguyên nhân khiến cho việc can thiệp quá sâu của cơ quan chức năng vào điều tiết cấp điện là bởi thị trường điện và giá điện vẫn chưa vận hành theo cơ chế thị trường. Với tình trạng thiếu điện diễn ra ngày càng trầm trọng, nhiều dự án điện đang hối hả đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án, thậm chí bỏ qua luôn khâu đàm phán giá mua - bán điện theo quy định. Với tâm lý điện làm ra chắc chắn sẽ có người mua, rất nhiều doanh nghiệp đổ xô đi “xin” các dự án điện. Khoảng 200 dự án thủy điện nhỏ được cấp phép tại 7 tỉnh miền Trung là một minh chứng. Cũng do giá điện chưa vận hành theo thị trường một cách minh bạch nên mới có chuyện EVN nợ Vinacomin hơn 1.500 tỷ đồng tiền mua điện; nợ các doanh nghiệp sản xuất điện của PVN tới 5.000 tỷ đồng, bởi lý do giá bán điện bình quân không đủ bù chi phí.

Dẫu vậy, số nợ của EVN với các doanh nghiệp phát điện trong nước (ngoài EVN) có thể còn gia tăng trong thời gian tới khi tình hình tài chính của EVN vẫn chưa có gì khả quan mà các khoản nợ vay nước ngoài đã đến hạn phải trả và dĩ nhiên phải được ưu tiên. Một quan chức của PVN đã có lần bức xúc nói: “Khó khăn của EVN đã dội sang các doanh nghiệp nhà nước khác, bởi người ta chỉ biết là doanh nghiệp phát điện đó bị nợ, lỗ vài nghìn tỷ đồng chứ có hiểu cho là vì EVN không có tiền trả nên chúng tôi khốn đốn đâu”!

Thị trường điện vẫn còn xa

Theo kế hoạch, kể từ tháng 7 tới, thị trường điện cạnh tranh sẽ bắt đầu vận hành thí điểm. Tuy nhiên, sẽ có khoảng 4-5 tháng để các doanh nghiệp phát điện, các bên mua điện của EVN tập dượt các kỹ năng, thao tác trong quá trình tính toán, chào giá bán điện lên thị trường lẫn thanh toán. Trong giai đoạn này, các doanh nghiệp và các đơn vị liên quan vẫn vận hành thị trường điện nhưng không có thanh toán thực tế.

Sau thời gian vận hành thí điểm này, sẽ có một số đơn vị trong các doanh nghiệp điện tham gia chào giá trên thị trường được chọn để thanh toán thực tế với một tỷ lệ nhất định là 5% theo hợp đồng. Các đơn vị khác sẽ tiếp tục được chọn để đưa vào thị trường điện theo phương thức bổ sung dần dần, chứ không phải vào tất cả cùng một lúc.

Tuy nhiên, để thị trường cạnh tranh vận hành minh bạch và đúng theo bản chất thì việc giá điện được tính theo các yếu tố thị trường có vai trò quyết định rất lớn. Hiện tại, cơ chế giá điện theo thị trường chính thức có hiệu lực từ ngày 1/6/2011, tuy nhiên, bao giờ cơ chế này phản ánh được đầy đủ yếu tố thị trường vào giá thì lại chưa rõ. Do EVN hiện có các khoản nợ chưa trả được khi mua điện của các doanh nghiệp phát điện khác, chênh lệch tỷ giá lên tới vài, ba chục nghìn tỷ đồng nên trước tiên, giá điện sẽ phải được tăng lên để đảm bảo EVN cân đối được tài chính.

Tuy nhiên, khi giá bán điện tăng lên thì nhu cầu tiêu thụ điện sẽ bị ảnh hưởng ít nhiều. Mức tăng trưởng điện của tháng 3/2011 so với cùng kỳ năm 2010 là 5,7%. So với mức tăng trưởng 12-13%/tháng trong tháng 1 và 2/2011 thì có thể thấy rõ việc tác động của giá điện đến tiêu thụ điện. Vấn đề này sẽ buộc các doanh nghiệp phát điện phải rất thận trọng để chào giá điện hợp lý mới có cơ hội được huy động lên lưới. Ông Phạm Mạnh Thắng, Vụ trưởng Vụ Năng lượng (Bộ Công Thương) cho hay, hệ thống hiện nay có công suất đặt khoảng 21.000 MW và có thể huy động phát được điện là hơn 16.000 MW. Tuy nhiên, từ đầu năm tới nay, công suất cao nhất mà hệ thống đạt được mới chỉ khoảng 14.500 MW, còn giờ thấp điểm nhất chỉ phát vào khoảng 8.000 MW. Điều này có nghĩa là những nhà máy chào giá điện không hợp lý trên hệ thống sẽ không được huy động. Hệ quả là nhà đầu tư sẽ không dễ dàng.

Dĩ nhiên, khi thị trường điện cạnh tranh và giá điện theo cơ chế thị trường đã được vận hành nhuần nhuyễn thì các mệnh lệnh hành chính sẽ không còn nữa.

(Theo Yên Hưng // Diễn đàn doanh nghiệp)